Meer vraag naar zeldzame aardmetalen door transitie naar koolstofarme economie

De prijzen van verschillende metalen bereikten de voorbije weken en maanden nieuwe hoogtepunten. Dat was ook het geval bij de Rare Earth Elements of REE.

We hadden het al eerder over deze groep van 17 mineralen die een klein maar onmisbaar onderdeel vormen van onder meer elektromotoren, batterijen en vliegtuigmotoren.

Zeldzame aardmetalen vormen de basis voor permanente magneten en hebben ook militaire toepassingen in tanks, gevechtsvliegtuigen en drones. Daarnaast spelen ze een belangrijke rol in de conversie naar een koolstofarme economie. Zo zijn REE onmisbaar bij de productie van windturbines en fotovoltaïsche panelen.

China is REE-baas

China heeft een aandeel van 50 tot 60% in het mijnbouwproces van REE. Maar dit mijnen is de eerste en eenvoudigste stap. Het eigenlijke scheiden van REE uit de ertsen is duur, complex, milieubelastend en vergt specifieke expertise.

China heeft zich die expertise de voorbije decennia eigen gemaakt en heeft nu een aandeel van 90% in het downstream-proces of het verwerken van REE-ertsen.

Het land beschikt bovendien over ongeveer twee derde van de wereldwijde reserves. Deze concentratie bezorgt China een belangrijk geostrategisch voordeel. Door middel van exportquota kunnen de Chinezen de prijsvorming op deze markt grotendeels controleren.

Het land heeft het afgelopen decennium al een aantal keer van deze machtspositie gebruikgemaakt door exportbeperkingen op te leggen, en zelfs een tijdelijk uitvoerverbod in te stellen na een conflict met Japan.

Verenigde Staten blijven afhankelijk

Het Westen heeft pas heel laat de gevaren van deze situatie willen inzien. De Verenigde Staten was tot voor 1980 een belangrijke REE-producent en verwerker, voordat de hele sector wegens een gebrek aan winstgevendheid en het milieubelastende karakter ervan aan China werd uitbesteed.

Het Amerikaanse Ministerie van Defensie omschreef de REE-sector vorig jaar als strategisch erg belangrijk en drong aan op concrete stappen om de afhankelijkheid van China te verminderen.

Intussen wil ook de VS weer REE-mijnen, maar dat is nog maar het halve werk. De specifieke kennis is intussen grotendeels verdwenen, zodat de Amerikanen zelfs bij enkele succesvolle REE-mijnbouwprojecten van China afhankelijk blijven voor het verwerkingsproces.

Geen Europese aanvoer

Ook Europa lijkt langzaam maar zeker wakker te worden. De Europese Commissie identificeerde vorig jaar een lijst van 34 strategische producten waarvoor de Europese Unie te sterk afhankelijk is van buitenlandse leveranciers.

Op die lijst stonden ook alle zeldzame aardmetalen. De Silmetfabriek in Estland is de enige op Europees grondgebied waar verschillende REE van elkaar worden gescheiden. De REE-installatie wordt uitgebaat door het Canadese Neo Performance Materials en wordt gevoed door ertsen uit Noord-Amerika (afkomstig van Energy Fuels) en ook uit Rusland, dat instaat voor 70% van de totale hoeveelheid verwerkte ertsen.

Door de economische sancties is de Russische aanvoer nu stilgevallen. In Zweden is het in theorie perfect mogelijk om zelfs met strengere milieuregels dan in Azië op een rendabele manier REE te ontginnen. Maar in de praktijk blijkt het in Europa erg lastig om upstream-mijnbouwprojecten van de grond te krijgen.

Zelfs bij downstream-activiteiten zonder mijnbouw verloopt het vergunningsproces vaak tergend traag. Zo heeft Tesla’s batterijfabriek in Berlijn door allerhande vergunningsperikelen al ruim een jaar achterstand opgelopen ten opzichte van het oorspronkelijke schema.

Nieuw staatsbedrijf

Intussen zijn de prijzen op de Chinese Baotou Rare Earth Products Exchange begin dit jaar naar het hoogste peil in meer dan tien jaar gestegen. Op deze beurs worden geen termijncontracten verhandeld maar fysieke REE, rechtstreeks tussen producent en afnemer.

Die prijsstijging heeft te maken met aantrekkende vraag en minder aanvoer van ertsen uit Maleisië, Myanmar en Australië.

Tijdens de drie eerste kwartalen van 2021 (jaarcijfers zijn nog niet beschikbaar) exporteerde China bijna 40.000 ton REE, of 39% meer dan een jaar eerder. Daarbij lag de gemiddelde prijs 78,5% hoger.

De Chinese overheid heeft zijn greep op de industrie eind vorig jaar nog versterkt met de creatie van de China Rare Earth Group, een fusie van drie grote mijnconglomeraten en twee onderzoeksinstituten. Dit nieuwe staatsbedrijf controleert nu bijna 70% van China’s REE-productie, wat de prijszettingsmacht van China nog verder verhoogt.

Strategische metalen

Behalve aan REE dreigen er ook tekorten aan zogenaamde strategische metalen als lithium, kobalt, tungsten, mangaan, grafiet, vanadium en molybdeen.

Daarbij staan de ambitieuze plannen van de westerse landen voor een lagere koolstofuitstoot in scherp contrast met hun gebrek aan bereidheid om vergunningen af te leveren voor mijnbouwprojecten.

Zo werd in Servië het Jadar-lithiumproject in een van de laatste fases van het vergunningsproces nog afgeschoten. De bestaande licenties werden ingetrokken, hoewel mijnbouwer Rio Tinto al $2,4 miljard in het project had geïnvesteerd. Jadar zou in 10% van Europa’s lithiumbehoefte kunnen voorzien. De prijs van lithiumcarbonaat is de voorbije twaalf maanden verzesvoudigd, wat de kostprijs voor batterijen sterk de hoogte injaagt.

NIMBY

Alles en iedereen moet verplicht ‘vergroenen’ maar de grondstoffen om dit doel te bereiken wil niemand ontginnen. Het westerse ‘not in my backyard’-fenomeen (NIMBY) maakt dat de noodzakelijke grondstoffen dus van elders in de wereld moeten komen.

Dit maakt dat de kritiek op kinderarbeid (Democratische Republiek Congo) en vervuiling en mensenrechten (China) wel erg hol en hypocriet klinkt.

Er ligt op korte termijn geen verbetering in het veschiet. Regeringen zetten in op betere samenwerking met grondstoffenlanden als Australië en Canada en meer recyclage, maar dat volstaat niet om de afhankelijkheid van regimes die het westen niet altijd gunstig gezind zijn te verminderen. Dit werkt hoge prijzen in de hand.

Van Eck Rare Earth and Strategic Metals ETF

Op de New York Stock Exchange noteert al sinds 2010 de Rare Earth and Strategic Metals ETF (REMX) van uitgever Van Eck Global. Dit was vanaf 2018 voor de meeste Europese beleggers een probleem omdat Amerikaanse ETF’s wegens nieuwe regelgeving om de consument te beschermen niet langer gekocht konden worden.

Sinds eind september is daar echter verandering in gekomen. De ‘Europese’ Van Eck Rare Earth and Strategic Metals ETF noteert ook op de Duitse Xetra met tickersymbool VVMX GY en ISIN-code IE0002PG6CA6.

VVMX heeft meer dan $100 miljoen onder beheer en schaduwt de MVIS Global Rare Earth/Strategic Metals-index, waar op dit moment 20 bedrijven deel van uitmaken.

Voorwaarde om tot de index te behoren, is dat minstens de helft van de omzet uit zeldzame aardmetalen of strategische metalen afkomstig is.

Australië is het sterkst vertegenwoordigd, met een aandeel van 40% in de index, gevolgd door China (31%) en de Verenigde Staten en Canada (samen 19%).

Een bekende naam is die van Advanced Metallurgical Group dat op Euronext Amsterdam noteert. AMG heeft een gewicht van 5,4% in de index, die elk kwartaal wordt herwogen.

VVMX is een fysieke tracker en de jaarlijkse beheervergoeding bedraagt 0,59%. De liquiditeit is iets lager dan bij de Amerikaanse variant, maar nog voldoende groot voor particuliere beleggers.