Dr. Hoe beantwoordt: hoe zit het met het risico bij obligaties?

Kampt u met een beleggingsprobleem of heeft u een vraag over uw portefeuille? Dr. Hoe, de beleggingsdokter van IEX geeft in ‘Eerste hulp bij beleggen’ antwoord op al uw vragen. Deze keer luidt de vraag: obligaties kunnen in een periode van hogere rentes interessant zijn. Wat zijn de risico’s en waar moet ik op letten?

Dit artikel is eerder verschenen in IEX Expert van 24 mei.

Laat ik vooropstellen dat voor de lange termijn aandelen het beste medicijn zijn voor uw vermogensopbouw. Maar obligaties kunnen hun nut hebben als u kort voor uw pensioen zit of sterke rentedalingen verwacht.

Een obligatie is een schuldbewijs, een deel van een lening die is aangegaan door de staat of een andere overheidsinstelling, of door een onderneming. Een obligatie heeft een van tevoren bepaalde vaste looptijd die in verreweg de meeste gevallen tussen de vijf en de dertig jaar ligt. Jaarlijks wordt een vast rentebedrag uitgekeerd (de coupon) en aan het einde van de looptijd wordt de gehele lening weer afgelost.

Dit laatste gebeurt natuurlijk alleen als de uitgever in de tussentijd niet failliet is gegaan. De koers van een obligatie wordt uitgedrukt in procenten van de aflossingswaarde. Deze aflossingswaarde wordt ook wel nominale waarde genoemd. Door veranderingen in de rentestand kunnen obligaties tijdens hun looptijd in koers stijgen of dalen. Obligaties geven doorgaans een hoger rendement dan spaarrekeningen en deposito’s, omdat er aan obligatiebeleggingen ook meer risico’s kleven.

Renterisico

Een langere looptijd betekent een hoger risico. Ten eerste is de kans op faillissement van de uitgevende instelling dan natuurlijk groter. Daarnaast verhoogt de lange looptijd ook het renterisico.

Anders dan bij aandelen weet de belegger bij een obligatie van tevoren precies wat het rendement wordt: de jaarlijkse rentecoupon en aflossing aan het eind van de looptijd liggen vast. Maar als hij tussentijds zijn obligatie wil of moet verkopen, heeft hij te maken met mogelijke koersverschillen als gevolg van de veranderde rentestand. De koers van een obligatie beweegt zich omgekeerd evenredig aan de renteontwikkeling.

Stijgt de rente, dan dalen de obligatiekoersen. Daalt de rente, dan stijgen de obligatiekoersen. Nog specifieker: als de actuele rente hoger is dan de rente op de obligatie, ligt de koers onder de nominale waarde. Is de actuele rente lager, dan ligt de koers boven nominaal. Hoe langer de looptijd van de obligatie is, des te gevoeliger zijn de koersen voor veranderingen in de rentestand.

Effectief rendement

Als een belegger een obligatie koopt die een paar jaar eerder al is uitgegeven, zal deze vaak niet meer op 100% van de nominale waarde gekocht kunnen worden. De belegger moet daarom niet alleen kijken naar de hoogte van de rentecoupon, maar vooral ook naar het effectieve rendement. Het effectieve rendement is grofweg te berekenen als de optelsom van het couponrendement en de te behalen koerswinst (of het verlies) voor de rest van de looptijd van de obligatie.

Het berekenen van het effectieve rendement op een obligatie is met een eenvoudige rekenmachine niet makkelijk, maar met behulp van een computerprogramma of spreadsheet geen probleem. Je berekent de rentevoet waarmee de toekomstige kasstromen (dus rentecoupons plus aflossing) contant moeten worden gemaakt om te komen tot de actuele koers.

Een vuistregel om het effectieve rendement te benaderen is de volgende:

Effectief rendement = couponrendement + koersresultaat per jaar

Duration

Twee obligaties met dezelfde looptijd maar een andere coupon zullen niet dezelfde koers hebben en meestal ook niet hetzelfde effectieve rendement. Dat komt doordat zij een verschillend uitkeringspatroon hebben en daardoor een andere effectieve looptijd, ook wel duration genoemd. Duration is de gewogen gemiddelde looptijd van alle uitkeringen: coupons en aflossing.

Hoe hoger de coupon, hoe korter de duration, omdat bij een hoge coupon relatief meer geld op korte termijn wordt uitgekeerd. De duration is alleen gelijk aan de resterende looptijd als er geen rentecoupons worden uitgekeerd, zoals bij zero bonds: dat zijn obligaties die alleen een eindaflossing geven en geen couponuitkeringen doen. In alle andere gevallen is de duration korter dan de looptijd. Een obligatie met een resterende looptijd van tien jaar kan bijvoorbeeld een duration hebben van 9,2 jaar.

Duration wordt in de praktijk gebruikt om de rentegevoeligheid van een obligatie te bepalen. Met de duration kan worden uitgerekend hoeveel de koers van een obligatie zal dalen als de rente met een bepaald percentage stijgt.

Hoofdsomrisico

Naast het renterisico is er het hoofdsomrisico, het risico dat aflossing niet of slechts gedeeltelijk kan plaatsvinden. Bij de aanschaf van obligaties moet de belegger in eerste instantie kijken naar de kwaliteit van de schuldenaar en zijn schulden. Ratingbureaus als Standard & Poor’s en Moody’s onderzoeken bedrijven op hun kredietwaardigheid en beoordelen hun schulden met ratings, aangeduid met lettercombinaties.

Schulden met de hoogste graad van veiligheid ofwel het geringste faillissementsrisico krijgen van Standard & Poor’s de rating AAA, daarna komt AA, A BBB, etc. Vanaf BB worden obligaties junkbonds genoemd. De slechtste hebben een enkele D-rating van Default (failliet). Vaak geven de risicovollere obligaties, die met een slechtere kredietscore, een hoger rendement.

Maar het is dan nooit (helemaal) zeker dat de uitgevende partij tussentijds rente betaalt of de obligatie aan het eind van de looptijd ook netjes aflost. Met een obligatie met een A-rating verdient u minder, maar leent u uw geld wel uit aan een solide overheid of bedrijf. Het rendement zal alleen veel minder spannend zijn.