Maakt u zich geen Chinese illusies

Volgende week begint in China het vijfjaarlijkse Congres waarbij mogelijk vijf van de zeven leden van het hoogste bestuursorgaan, het Politbureau, plaats maken voor anderen. Ook in de lagen daaronder zijn grote wisselingen van de wacht aanstaande.

De Chinese leider Xi Jinping heeft de afgelopen jaren zijn vertrouwelingen en vrienden in de juiste posities gemanoeuvreerd. Het leidt dan ook geen twijfel dat de leider zijn positie consolideert en versterkt.

De afgelopen jaren moest hij soms nog dealen met mensen die loyaal waren aan zijn voorgangers Hu Jintao en Jiang Zemin. Echter, de meeste (potentiële) bedreigingen heeft Xi op een zijspoor of gevangen gezet. Xi wordt inmiddels alom gezien als de machtigste leider sinds Deng Xiaoping en hij heeft China de afgelopen jaren een steeds autoritairder kant opgestuurd.

Jongleren op koude kermis

In zijn tweede termijn zal Xi minstens drie binnenlandse ballen in de lucht moeten houden: de economische groei moet op een hoog niveau blijven van zo’n 6,5%, de schuldenbergen moeten afgebouwd worden en de almacht van de Communistische Partij moet gegarandeerd blijven.

Analisten die ervan uitgaan dat China een aanmerkelijk marktvriendelijker koers zal varen, komen waarschijnlijk van een koude kermis thuis. Weliswaar zal Xi economische hervormingen willen doorvoeren, maar daarbij zal niet de markt leidend zijn. Eerder zal een van bovenaf geleid micromanagement de boventoon voeren, met een blijvend grote rol voor de grote staatsbedrijven.

Niet efficiëntie is de belangrijkste prioriteit, maar het garanderen van de positie van de partij, waarbij steeds meer Xi de partij is en de partij Xi. Daarbij kan het zomaar zijn dat dit doorslaat naar een persoonlijkheidscultus rondom Xi. Overigens zonder dat dit groteske Noord-Koreaanse vormen zal aannemen.

Onderzoeker Louis Kuijs ziet de volgende drie kenmerken als essentieel voor de sociale markteconomie met Chinese eigenschappen: de grote rol voor de staatsbedrijven, de centrale rol van de overheid en het dienend zijn aan de partij door de belangrijkste spelers.

Xi zal in de komende vijf jaar daarom niet verrassen met meer openheid. Zijn nationalistische denkbeelden zullen waarschijnlijk meer op de voorgrond treden naarmate het zelfvertrouwen van China verder groeit en spanningen met het Westen zullen eerder toe- dan afnemen.

Monetair speculeren

Voor de markten wordt de benoeming van een nieuwe baas van de Chinese centrale bank als belangrijk teken gezien voor de waarin richting China zich zal ontwikkelen. De huidige, zeer gerespecteerde voorman, Zhou Xiaochuan, zwaait waarschijnlijk komend voorjaar af. Hij heeft de bank zo’n vijftien jaar geleid.

Het zal Beijing nog heel wat moeite kosten om een vervanger te vinden voor Zhou die nationaal en internationaal net zoveel vertrouwen inboezemt als Zhou. Zhou pleit voor het verder openen van de Chinese economie en dan met name de financiële sector.

Het hele speculeren over de opvolging van Zhou biedt natuurlijk fijn voer voor fraaie columns en analyses, maar we moeten niet vergeten dat uiteindelijk de centrale bank niet onafhankelijk is. De grote monetaire en valutalijnen worden uitgezet door het vaste comité van het Politbureau met Xi die stevig aan de touwtjes trekt.

Hij heeft de laatste jaren zelfs steeds meer economische verantwoordelijkheid naar zich toe getrokken. Dat is vrij bijzonder: normaliter is dat meer het terrein van de premier namelijk. Een nieuwe bankpresident zal dan ook ongetwijfeld denkbeelden van Xi weerspiegelen.

Brekende bubbels?

Markten zullen de komende jaren vooral gefocust zijn in hoeverre Xi’s denken en doen de keuze bepalen voor de balans tussen hoge groei en financiële stabiliteit. De meeste analisten zijn het erover eens dat de totale schuldenpositie te ver is opgelopen.

Maar er bestaat grote discussie over hoe lang de Beijing de schulden kan laten opstapelen en doorrollen. Het ene kamp luidt al een tijd de noodklok en waarschuwt voor de gevaarlijke schaduwbanken, onverantwoorde lokale overheden en snel stijgende consumentenschulden.

Het andere kamp is minder bezorgd en stelt dat je China niet mag vergelijken met het Westen wat betreft schulden, omdat een almachtige overheid met een meer dan grote vinger in de marktpap schulden veel langer kan doorschuiven dan dat dit in het Westen zou kunnen.

Houdbare groei

De komende vijf jaar is het vinden van de weg naar houdbare, hoge groei een van de twee essentiële vraagstukken die op Xi’s bord liggen. Het andere is de rol die China in de politieke en economische wereldarena speelt.

De laatste jaren heeft Beijing een heel slim spel gespeeld door parallelle in plaats van alternatieve economische structuren te creëren naast de door het Westen gedomineerd instituties als de Wereldbank.

Denk aan de Aziatische Infrastructuurinvesteringsbank (AIIB), waarbij ook de Europese landen stonden te trappelen om mee te doen. Met dergelijke initiatieven wil China laten zien dat het de wereldorde niet omver wil trappen, maar mee wil doen op gelijke voet.

Gevaar of kans?

Tegelijkertijd probeert China wel degelijk een Chinees net over de wereld te werpen in de vorm van bijvoorbeeld het One Belt One Road project, waarmee Europa en Azië infrastructureel (nog) nauwer aan China gekoppeld worden via de zee en rails.

Ook laat Beijing steeds vaker zijn geopolitieke tanden zien in de eigen regio. Daarbij hebben we al regelmatig gezien dat buurlanden inbinden daar waar ze vroeger nog van zich af durfden te bijten.

Stabiele, houdbare en hoge binnenlandse economische groei en het uitbreiden van de internationale politieke en economische macht zonder zoveel angst in te boezemen dat de rest van de wereld in een kramp schiet en een blok vormt tegen China. Dat zijn de twee reusachtige taken die Xi de komende jaren op zich zal nemen en die ook mede bepalend zullen zijn voor de vooruitzichten van de wereldeconomie.