Geen jubeljaar voor aandelen

In 2016 wordt het alle hens aan dek voor Europese politici om de eurozone en Europese Unie door de meervoudige crises van identiteit, veiligheid en soevereiniteit te leiden.

De eurozone moet nog altijd versterkt worden, de vluchtelingencrisis verdwijnt niet, Poetin zal misbruik maken van Europa’s zwaktes waar hij kan en de Europese Centrale Bank vraagt zich af hoe lang de bank kan doorgaan met zijn zeer ruime beleid. Tijd dus om uit Europese aandelen te vluchten?

Ook het politieke plaatje stemt op het eerste gezicht namelijk weinig hoopvol: populisten met autoritaire trekken maken de dienst uit in Polen en Hongarije. Daarnaast nemen rechts-populisten deel aan regeringen in Finland en Zwitserland en doen ze het uitstekend in peilingen in Frankrijk, Nederland, Zweden en iets mindere mate Italië.

En vergeet de links-populistische Syriza in Griekenland niet. Dat populisme welig tiert is geen verrassing. Mensen waren al onzeker vanwege economische tegenslagen en de overweldigende impact van globalisering. Daarbij komt nu concrete dreiging van terrorisme en de aanwezigheid van vele vluchtelingen.

Economisch onkruid

Dit alles vormt dankbare zaaigrond voor populisten. Wordt 2016 dus overwoekerd door gevaarlijke, onstuimige groei van politiek en economisch onkruid? In elk geval kan de verdere opmars van populistische bewegingen en partijen voor onrust zorgen.

Hun succes komt voort uit een democratisch tekort in Europa, door professor Gabriël van den Brink verwoord als te weinig uitwisseling tussen wat politici beweegt en wat een flink deel van de bevolking denkt.

Daarnaast is er het maatschappelijk tekort van het doorvoeren van een liberaal-economische agenda met onvoldoende oog voor de gevolgen voor mensen aan de onderkant van de samenleving.

Tweedeling

De huidige onvrede kan gesimplificeerd teruggebracht worden tot een tweedeling die treffend verwoord werd door uitgerekend Marine Le Pen. Zij gaf recent aan al heel lang niet meer te geloven in de traditionele links-rechtsverdeling in de politiek:

“Ik denk dat de huidige verdeling er een is van nationalisten en globalisten. Er zijn mensen die de natiestaat beschouwen als meest efficiënte structuur om veiligheid, welvaart en de eigen identiteit te beschermen. En je hebt mensen die geloven dat globalisering, anti- of pro-liberaal, de enige mogelijke toekomst is.”

Een van de belangrijkste vragen voor 2016 is dan ook: kruipen kiezers en staten meer in hun schulp – met als symptomen onder andere verzet tegen open grenzen en het trans-Atlantische vrijhandelsverdrag TTIP – of zal de gedachte overheersen dat we het alleen samen kunnen doen, of het nu gaat om de aanpak van terrorismedreiging of de opvang en indamming van vluchtelingenstromen?

Immense druk

De druk op politici is in elk geval immens, aangezien burgers ontzettend veel verwachten van hun politici. Staten en (of) de EU worden geacht te beschermen – in de woorden van de voormalig president van de EU Herman van Rompuy – tegen onveiligheid, terrorisme, werkloosheid, illegale immigratie, financiële speculatie, fiscale oneerlijkheid, te grote ongelijkheden en tegen een arme oude dag.

Kortom, kiezers eisen aan de ene kant een zeer omvangrijke en sterke sociale rechtsstaat, maar zetten zich aan de andere kant af tegen de politiek in het algemeen en vaak ook tegen Europa, terwijl veel verwachtingen van kiezers alleen op Europees niveau waargemaakt kunnen worden.

Politici worden zodoende voor onmogelijke verwachtingen en taken geplaatst. Als zij dan teleurstellen, wordt dit ook direct in miljoenvoud breed en onverholen hard uitgemeten in kranten, op televisie en vooral op sociale media. Hierbij is het adagium van paus Franciscus raak:

Eén vallende boom maakt meer lawaai dan een bos dat groeit.

Géén jubeljaar

In de katholieke kerk mag het een jubeljaar zijn, voor Europa wordt 2016 dat niet, maar een verergering van de uiteenlopende crises waarmee het continent kampt ligt ook niet voor de hand. De zwakke euro, lage grondstoffenprijzen, ultraruim ECB-beleid en minder bezuinigingspolitiek stutten Europa.

De vluchtelingencrisis en terroristische aanslagen hebben Europa in de eerste instantie ontzettend van zijn à propos gebracht – terwijl ze niet als een verrassing kwamen – maar langzaamaan lijken enige grip en rust terug te keren.

Dat wil niet zeggen dat Europa een krachtig antwoord heeft geformuleerd op de geopolitieke crises aan zijn grenzen en op de interne crises. Echter, onmacht, angst en frustraties zijn nog niet zodanig opgelopen dat politici het hebben opgegeven en met de handen in het haar zich terugtrekken achter hun grenzen.

Het getouwtrek tussen globalisten en nationalisten zet volgend jaar gewoon door. Maar als het al tot een negatieve climax komt, zal dat in 2017 zijn als Fransen en Duitsers naar de stembussen gaan en als duidelijk is geworden of overheden de ruimte en lucht die is gecreëerd door ultraruim monetair beleid, lage energieprijzen en bescheiden groei hebben aangegrepen voor noodzakelijke hervormingen.

Wat nu?

Voor beleggers is nu de vraag of Europa gemeden moet worden of dat 2016 ondanks de politieke problemen toch een redelijk jaar kan worden? De Amerikaanse aandelen lijken in ieder geval geen goed alternatief.

Onze economen verwachten op zijn hoogst een verdere stijging naar 2200 tot 2300 voor de S&P 500, voordat de stijging van de rente, een sterke dollar, verschuiving van winsten naar hogere loonstijgingen en faillissementen rondom de grondstoffenindustrie de overhand krijgen.

Ik denk ook dat het nog te vroeg is om in de opkomende landen te stappen. Derhalve zijn Europese aandelen zo gek nog niet, zeker omdat de ECB flink op het monetaire gaspedaal blijft drukken en 2016 politiek gezien wel eens een overgangsjaar kan worden naar een zeer turbulent 2017.

Dat neemt niet weg dat onze financiële en technische analisten tegen het einde van het 2016 een nieuwe aandelenberenmarkt verwachten vanwege onder andere hoge bedrijfsschulden en stijgende creditspreads. Geopolitieke ontwikkelingen zullen dan in elk geval geen positieve ondersteuning geven.